Zaštita prava na imovinu u postupcima određivanja naknade za ekspropisane nepokretnosti

Pravo na imovinu, kao jedno od osnovnih ljudskih prava, garantovano je Članom 1 Protokola uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima pod naslovom ,,Zaštita imovine“ kojim se garantuje svakom fizičkom i pravnom licu mirno uživanje imovine. Ovo pravo, podrazumeva zaštitu fizičkih i pravnih lica od eventualne arbitrernosti države i mešanja u sferu privatne imovine lica, ali istovremeno ostavlja i prostor da se pravo na imovinu potčini ,,javnom interesu“ i ograniči u skladu sa zakonima i međunarodnim aktima.

Ovako shvaćeno pravo na imovinu konkretizovano je i Ustavom Republike Srbije iz 2006. godine u odredbi člana 58. st. 2 koja u odnosu na Protokol 1 uz Evropsku konvenciju o ljudskim pravima predviđa da se u slučaju ograničenja ili oduzimanja prava svojine (Prim. aut. Pravo na imovinu se Ustavom Republike Srbije potpuno neosnovano izjednačava sa pravom svojine) može vršiti u javnom interesu, ,,uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne“

Najznačajniji propis materijalno-pravne prirode koji reguliše ograničenje i oduzimanje prava svojine u javnom interesu uz naknadu koja ne može biti niža od tržišne jeste Zakon o eksproprijaciji, dok je, sa procesnog aspekta ove probvlematike, najznačajniji Zakon o vanparničnom postupku u kojem je zakonodavac čitavu jednu glavu zakona posvetio ovom pitanju. Uporednom analizom ova dva propisa, može se zaključiti da postoji kolizija između ova dva propisa u pogledu onog dela koji je svakako najznačajniji za ranijeg sopstvenika eksproprisane imovine, a to su dokazna sredstva koja stoje na raspolaganju ranijem sopstveniku radi utvrđivanja novčanog iznosa kao ekvivalenta oduzete imovine. Ovaj problem naročito je izražen kada je reč o eksproprijaciji zemljišta. Odredbom člana 42 st. 1 Zakona o eksproprijaciji propisano je da se ,,naknada za eksproprisano poljoprivredno i građevinsko zemljište određuje u novcu prema tržišnoj ceni takvog zemljište“, a u sledećem stavu se ekskluzivitet za procenu daje ,,organu nadležnom za utvrđivanje poreza na prenos apsolutnih prava na nepokretnostima“. Sa druge strane, Zakon o vanparničnom postupku u odredbi člana 136 st. 2 predviđa pluralizam dokaznih sredstava koje sud može odrediti radi utvrđivanja tržišne vrednosti eksproprisane nepokretnosti, te eksplicitno navodi i veštačenje od strane veštaka odgovarajuće struke koje predstavlja moguće, ali ne i obavezno dokazno sredstvo koje stoji na raspolaganju sudu.

Praksa u postupanju prvostepenih sudova, najpre se zasnivala na restriktivnom tumačenju odredbe člana 42 Zakona o eksproprijaciji, te su sudovi dogmatski prihvatali izveštaje Poreske uprave, koji su bili neobrazloženi, dati bez izlaska na teren i uzimanja u obzir niza kriterijuma koji utiču na tržišnu vrednost jedne nepokretnosti kao što su položaj parcele, infrastrukturna opremljenost, bonitet zemljišta, namena itd. U toku vanparničnih postupaka koje su inicirali raniji sopstvenici eksproprisanih nepokretnosti, prvostepeni sudovi su odbijali predloge ranijih sopstvenika za izvođenje dokaza veštačenjem od strane veštaka odgovarajuće struke, prihvatajući izveštaje Poreske uprave koji su najčešće glasili na mizerne novčane iznose. Zabeleženo je u sudskoj praksi da je Poreska uprava zemljište udaljeno oko 8km od centra Beograda procenjivala u rasponu od 100 do 250 dinara po metru kvadratnom, a zemljište u Selu Mijatovac (Prim. aut. na magistralnom putu Jagodina-Ćuprija) procenjeno je od strane Poreske uprave na 85 dinara po metru kvadratnom. Drugostepeni sudovi su prihvatali stavove prvostepenih sudova i potvrđivali odluke o određivanju naknade na osnovu procene poreske uprave, te je advokatska kancelarija Jovanović inicirala postupke pred Ustavnim sudom i Vrhovnim kasacionim sudom radi zaštite prava na imovinu u postupcima eksproprijacije

Odlučujući o osnovanosti podnetih ustavnih žalbi, Ustavni sud Republike Srbije ukazao je kako se na pravilan način primenjuje odredba člana 42 Zakona o eksproprijaciji, te da se ista mora tumačiti u međusobnoj korelaciji sa odredbom člana 136 st. 2 Zakona o vanparničnom postupku i istovremeno je ukazao pod kojim uslovima i kada se može odrediti izvođenje dokaza veštačenjem od strane veštaka odgovarajuće struke.